Faworyzowanie uczniów – jakie niesie ze sobą konsekwencje?

Czy sprawiedliwie zawsze oznacza równo? Jako nauczyciel z pewnością często zastanawiasz się, jak wyważyć podejście do swoich uczniów w taki sposób, by mieli poczucie Twojej bezstronnej oceny. Czasem jednak w grupie pojawiają się sytuacje wyjątkowe, gdy szczególną uwagą i opieką musisz otoczyć wybrane dzieci. Może to być na przykład uczeń, który potrzebuje szczególnego wsparcia, by nadążyć za realizowanym programem nauczania lub też wyjątkowo zdolny, wyprzedzający prędkością pochłaniania kolejnych partii materiału pozostałe dzieci. Nieumiejętne radzenie sobie z tego typu przypadkami szybko może doprowadzić do powstania wrażenia faworyzowania wybranych uczniów. W jaki sposób przeciwdziałać takiemu obrotowi spraw? Zapraszamy do lektury.

Faworyzowanie czy szczególna uwaga?

Jednym z fundamentów dobrej współpracy z grupą jest poczucie równego i sprawiedliwego traktowania uczniów przez nauczyciela. Faworyzowanie jest formą szczególnego uprzywilejowania wybranych uczniów – traktowanie ich lepszy sposób, niż inne dzieci. Może dotyczyć częstszego udzielania głosu podczas zajęć, łagodniejszego oceniania, podkreślania ich wyjątkowości w odniesieniu do innych uczniów.

Jako faworyzowanie może być również rozumiane kierowanie szczególnej uwagi na dzieci, które mają problemy z nauką lub – wręcz przeciwnie – są wyjątkowo zdolne na tle rówieśników. To duże wyzwanie dla lektora, aby prowadząc zajęcia balansować ilość czasu i uwagi poświęcanej poszczególnym dzieciom oraz traktować wszystkich – niezależnie od wewnętrznych upodobań – sprawiedliwie.

Konsekwencje faworyzowania uczniów

Konsekwencje faworyzowania ucznia lub sam fakt takiego postrzegania relacji z wybranym dzieckiem przez grupę, niesie za sobą konsekwencje, które dotyczą wszystkich uczestników zajęć:

• Faworyzujący nauczyciel traci zaufanie i szacunek w oczach uczniów oraz ich rodziców. Negatywne emocje mogą niekorzystnie odbijać się nie tylko na samych relacjach, ale również na efektach uczenia. Uczniowie niechętni nauczycielowi łatwo przenoszą taką postawę na przedmiot nauczania, częściej opuszczają lekcje, z mniejszym zaangażowaniem uczestniczą w zajęciach. Odbudowanie autorytetu nauczyciela może utrudniać ponadto fakt przekazywania ustnie opinii o lektorze pomiędzy uczniami z różnych grup.

• Uczniowie, którzy postrzegają się jako mniej uprzywilejowani niż faworyzowany uczeń, mogą kwestionować, a nawet podważać sprawiedliwość uzyskanych ocen i opinii o pracy podczas zajęć.

• Faworyzowany uczeń może być narażony na odrzucenie przez grupę rówieśniczą, stając się celem negatywnych reakcji.

• Wszystko to może niekorzystnie wpłynąć na atmosferę podczas prowadzonych zajęć, budować napięcie oraz niezdrową rywalizację. Dzieci mogą manifestować to na przykład słabszym zaangażowaniem w ćwiczenia grupowe lub mniejszą chęcią do wypowiedzi ustnych.

Jak uniknąć faworyzowania?

Warto przyjrzeć się uważnie swojej postawie podczas zajęć. Oceń, w jakim stopniu świadomie budujesz relacje z uczniami. Czy wszystkie dzieci równie często zapraszasz do wypowiedzi ustnej? Czy równie regularnie nagradzasz je i chwalisz? Czy postrzegasz niektóre dzieci jako bardziej sympatyczne? Czy w każdym przypadku stosujesz jednolite kryteria oceniania? Czy z góry zakładasz, że dane dziecko jest lepiej przygotowane niż inne? Czy zdarza Ci się postawić wybranego ucznia za przykład dla całej grupy?

Jeśli choć w jednym przypadku udzielenie jednoznacznej odpowiedzi świadczącej o Twojej bezstronności nie było proste, zastanów się nad przyczynami takiego stanu rzeczy. Zadbaj o to, by bez względu na okoliczności, nawet te szczególne i wyjątkowe, trzymać się ustalonych zasad i reguł postępowania. Doceniaj pracę wszystkich dzieci, starając się nie porównywać ich ze sobą. Nagradzaj starania, nawet jeśli nie wszystkim uda się równie szybko opanować daną partię materiału czy wykonać zadane ćwiczenie.

Dobrze jest również poświęcić chwilę i spojrzeć na każdego ucznia indywidualnie. Zastanów się, co wyróżnia poszczególne dzieci i wykorzystuj nadarzające się okazje, by każde z nich mogło wykazać się swoimi szczególnymi zdolnościami. Znajdziesz w swojej klasie dzieci uzdolnione artystycznie, z pewnością także takie, które pięknie recytują, opowiadają historie, naturalnych team-leaderów lub dzieci o ponadprzeciętnie rozwiniętych umiejętnościach społecznych. Jeśli trudno znaleźć taką wyjątkową cechę, może będzie to interesujące hobby lub pasja do sportu? Jeśli w każdym z uczniów znajdziesz coś wyjątkowego, łatwiej unikniesz sytuacji sprzyjającej szczególnemu traktowaniu jednego z nich.

Trudne wybory

Problem faworyzowania uczniów jest o tyle trudny, że w dużej mierze opiera się na odczuciach i emocjach. Nauczyciele niejednokrotnie nie zdają sobie sprawy z tego, że nawet chwila dodatkowej uwagi poświęconej uczniowi, może dać grupie poczucie nierównego traktowania. Jesteśmy przekonani, że w swojej praktyce nikt świadomie nie dokonuje wyboru o szczególnym uprzywilejowaniu danego ucznia. Skoro jednak poczucie niesprawiedliwości i faworyzowanie wciąż pojawiają się w badaniach naukowych dotyczących relacji nauczycieli z uczniami, może warto od czasu do czasu spojrzeć z boku na swoją grupę oraz panujące w niej relacje, by niechcący nie dać podstaw do takiej opinii?