Jak współpracować z wysoko wrażliwym uczniem?

Wyniki najnowszych badań wskazują, że 15-20% populacji to osoby o wysokiej wrażliwości. Wysoka wrażliwość to cecha związana z osobniczymi i wrodzonymi uwarunkowaniami neurologicznymi, niestanowiąca zaburzenia, jednak będąc nauczycielem warto wziąć pod uwagę, że w grupie mogą znaleźć się osoby o różnym poziomie wrażliwości.

Co to jest wysoka wrażliwość?

Wysoka wrażliwość pojawiała się w badaniach psychologicznych pod wieloma postaciami, choć przez dłuższy czas nie rozumiano jej pochodzenia, ani wpływu na funkcjonowanie człowieka. Często utożsamiana z nieśmiałością lub introwertyzmem, okazuje się zagadnieniem o wiele bardziej interesującym. Ogromny wkład w zmianę rozumienia postrzegania wysokiej wrażliwości miała światowej sławy psycholog, profesor Elaine Aron, której badania rzucają nowe światło na ten obszar w psychologii rozwojowej.

Przede wszystkim warto podkreślić, że wysoka wrażliwość nie stanowi zaburzenia, a jest efektem szczególnych wrodzonych predyspozycji układu nerwowego do identyfikowania i reagowania na bodźce zewnętrzne. Co ciekawe, szeroko zakrojone badania dowodzą, że nie dotyczy wyłącznie ludzi – biolodzy udowodnili występowanie tej cechy u ponad stu gatunków zwierząt, od maleńkich muszek owocówek po ssaki naczelne. Wysoko reaktywny układ nerwowy będzie reagował nawet na delikatne bodźce, normalnie niezauważalne dla innych, lub reakcje te będą dużo bardziej nasilone niż w przypadku pozostałych osób. Wśród dzieci może to manifestować się dużym pobudzeniem lub wręcz odwrotnie – szybkim zmęczeniem i chęcią izolacji, jeśli znajdują się w otoczeniu dostarczającym silnej stymulacji zewnętrznej.

Warto podkreślić, że wrażliwość na bodźce dotyczy wielu płaszczyzn:

• fizycznej – manifestując się szczególnym wyczuleniem na bodźce dźwiękowe, dotykowe, wrażliwością na zapachy, temperaturę, ból;

• emocjonalnej – współodczuwanie, odczytywanie sygnałów niewerbalnych, intensywne odczuwanie emocji, łatwość zmiany nastrojów;

• społecznej – niechęć do przebywania w otoczeniu nowych osób, wycofanie w sytuacji, gdy wokół dzieje się wiele rzeczy naraz.

Jak zidentyfikować ucznia wysoko wrażliwego?

Profesor Elaine Aron zidentyfikowała cztery cechy charakteryzujące ucznia wysoko wrażliwego. Ich współwystępowanie jest typowe w przypadku dzieci z wysoko wrażliwą osobowością:

• Głębokie przetwarzanie – dziecko wydaje się wycofane, bacznie obserwuje otoczenie. Uczeń może sprawiać wrażenie nieobecnego, podczas gdy w rzeczywistości poddaje dogłębnej analizie wszystko, co dzieje się dookoła – choć nie zawsze są to zagadnienia zbieżne z tematem zajęć.
  
  

• Silna stymulacja układu nerwowego – ponieważ wysoko wrażliwe dziecko widzi i czuje więcej, szybciej może męczyć się w niesprzyjających warunkach. Nadmierna ilość bodźców docierających do i tak intensywnie pracującego układu nerwowego generuje pojawianie się reakcji nerwowych i obronnych: obgryzanie paznokci, nadmierne drapanie, drażliwość, płaczliwość czy chęć izolacji. Uczeń może ponadto mieć trudności z utrzymaniem skupienia, wolniej pracować lub wręcz całkowicie wyłączać się podczas zajęć.
  
  

• Wysoka reaktywność emocjonalna – typowe dla osoby o wysokiej wrażliwości jest o wiele głębsze przeżywanie emocji, zarówno tych przyjemnych, jak i nieprzyjemnych. W kontekście lekcyjnym dotyczy to zarówno sposobu udzielania informacji zwrotnej (pochwała, krytyka), jak i emocji manifestowanych przez otaczające osoby. Charakterystyczne jest współodczuwanie i empatia.
  
  

• Odpowiedź na subtelne bodźce – zauważanie nawet najdrobniejszych sygnałów płynących z otoczenia może przysparzać nie lada trudności, jeśli jednocześnie odczuwa się drapiącą w plecy metkę, słyszy szelest otwieranego dwie ławki dalej cukierka, a do tego słońce za mocno świeci w buzię. Zauważanie drobnych rzeczy w połączeniu z tymi całkiem normalnymi, może powodować prawdziwe trudności w osiągnięciu skupienia na lekcji.

Wysoko wrażliwe dziecko – szczególne zdolności?

Oprócz pojawiających się wyzwań, we współpracy z dzieckiem o osobowości wysoko wrażliwej, taka współpraca niesie ze sobą również ogromny potencjał ukryty w umyśle szczególnie wyczulonym na odbieranie bodźców zewnętrznych. Warto podkreślić bowiem, że tacy uczniowie mogą przejawiać również szczególne typowe dla siebie zdolności, które mogą stanowić cenny zasób:

• umiejętność dostrzegania błędów;

• sumienność i dokładność;

• umiejętność wykonywania zadań wymagających precyzji i uwagi;

• kreatywność, łatwość zachęcania do podróży po świecie fantazji.

Jak wspierać wysoko wrażliwe dziecko podczas zajęć?

Znając szczególne potrzeby oraz zdolności dziecka wysoko wrażliwego dużo łatwiej jest w taki sposób zaplanować swoje zajęcia, aby umożliwić mu pełne uczestnictwo bez nadmiernego pobudzania czułego układu nerwowego. Jednocześnie wiedza o wrodzonych predyspozycjach ucznia pomoże angażować go w interesujące go zadania lub reagować w przypadku wyraźnego zmęczenia.

• Jeśli masz w grupie ucznia wysoko wrażliwego, szczególnie istotnego znaczenia nabiera organizacja zajęć. Warto pracować według sporządzonego planu, informując grupę, co będziecie danego dnia robić. Praca według schematów pozwala przezwyciężyć trudności w adaptacji, działa kojąco poprzez ograniczenie emocji związanych z byciem zaskakiwanym.
  
  

• Ogranicz częste zmiany metod pracy czy przeskakiwanie pomiędzy omawianymi zagadnieniami bez odpowiedniego wprowadzenia.
  
  

• Ogranicz nadmierne bodźce dźwiękowe i wizualne. Staraj się korzystać z takich materiałów dydaktycznych, które proponują uczniom bardziej stonowane doznania sensoryczne. Zadbaj o atmosferę sprzyjającą skupieniu.
  
  

• Staraj się, aby uczniowie starali się ze sobą rozmawiać spokojnie, ogranicz działalność „przeszkadzaczy”. Choć taka radosna gaduła może być świetnym kompanem do rozmów, to ogromnie utrudni pracę dziecku wysoko wrażliwemu, jeśli będzie jednocześnie prowadzić dyskusję w drugim końcu sali.

• Bacznie obserwuj zachowanie i atmosferę w grupie. Staraj się, by Twoje lekcje odbywały się w sympatycznym klimacie współpracy i wsparcia.
  
  

• W miarę możliwości próbuj zapewnić czas do pracy w ciszy i skupieniu, który zapewni wysoko wrażliwemu dziecku moment na wytchnienie także w czasie zajęć, poprzez dalsze ograniczenie dopływających do niego bodźców.
  
  

• Szczególnie w przypadku najmłodszych uczniów o wysoko wrażliwej osobowości istotny jest sposób udzielania informacji zwrotnej. Oferuj wsparcie w rozwiązywaniu problemów i trudności, a także możliwość dodatkowego wyjaśnienia niejasności.
  
  

• Jeśli zauważasz, że realizacja złożonych zadań sprawia dziecku trudność, staraj się rozbijać je na mniejsze elementy, udzielając instrukcji, co po kolei należy zrobić.
  
  

• Pamiętaj, by indywidualne podejście do dziecka wysoko wrażliwego nie powodowało jego nadmiernego wyróżnienia na tle klasy, lub co gorsza – by nie sprawiało, że poczuje się ono gorsze od innych dzieci. Pamiętaj, że silniejsze odczuwanie emocji może spowodować, że nawet niewielkie sygnały mogą zostać tak niefortunnie odczytane.