Early Stage Universe

Nauczanie zróżnicowane – czym jest i jak możesz je zastosować w klasie?

1.04.2021
Pexels andrea piacquadio 3769981



Bycie nauczycielem to wyzwanie na wielu poziomach: merytorycznym, kreatywnym, organizacyjnym, emocjonalnym. Klasy tworzą uczniowie, którzy – choć są w tym samym wieku – bardzo się różnią. Gdy tracą zainteresowanie nauką angielskiego na lekcjach, stajemy przed największą próbą sił. Dlaczego „wyłączają się” i jak z tym problemem sobie poradzić? Z pomocą przychodzi nauczanie zróżnicowane.


Zacznijmy od tego, co oczywiste i z czym wszyscy się zgadzamy: dzieci w grupie mają odmienne zainteresowania, talenty, osobowości czy sposoby efektywnej nauki. Pomimo tego tradycyjny schemat nauczania zakłada jednolite podejście, doprowadzając często do niezdrowych sytuacji: niektórzy w klasie nie rozumieją omawianego materiału, inni nie nadążają za ustanowionym przez „czołówkę” tempem, czasem nie są w stanie wykonać prac domowych – są dla nich za trudne lub nie czują się wystarczająco pewni siebie. Ujawnia się rozwarstwienie, bo są też uczniowie, którzy z kolei się nudzą, gdy nie otrzymują odpowiednich wyzwań lub czują, że nauczycielowi nie zależy na ich sukcesie. Generuje to wiele obaw i problemów, z którymi lektorowi przychodzi się zmierzyć.

Jest jednak sposób, by różnorodność przestała być hamulcem, a stała się inspirującym i ważnym elementem – to nauczanie zróżnicowane (differentiated instruction). Dzięki niemu rozbudzimy drzemiący potencjał w każdym podopiecznym.


Nauczanie zróżnicowane – na czym polega?


Za kształceniem zróżnicowanym stoją trzy założenia: po pierwsze, różnimy się rodzajem inteligencji, po drugie, uczymy się, gdy rozumiemy informacje, po trzecie, angażujemy się w zadania, które nieznacznie przekraczają nasze możliwości. Brzmi sensownie, a do czego powyższa triada sprowadza się w praktyce? Jej odbiciem w klasowej codzienności jest dywersyfikowanie materiałów, aktywności, metod, struktur, poleceń i interakcji tak, by każdy miał możliwość swobodnego i bezpiecznego rozwijania swoich kompetencji. Dzięki temu aktywizujemy i motywujemy poszczególne dzieci do nauki, ułatwiamy zapamiętanie nowych treści, naturalnie angażujemy i dajemy poczucie sukcesu. Wbrew nucie chaosu w nazwie, kształcenie zróżnicowane jest bardzo zorganizowanym działaniem, przy czym charakteryzuje je duża elastyczność. Dostosowujemy nauczanie do obecnego poziomu rozwoju uczniów i pomagamy im w osiągnięciu maksymalnego postępu, ale uwaga – nie przygotowujemy dla każdego z nich innego zadania do omawianego materiału.

Nie tylko uczniowska część tej koncepcji jest bardzo zdrowym podejściem. Carol Ann Tomlinson, ekspertka z zakresu differentiated instruction i autorka The differentiated classroom: Responding to the needs of all students, słusznie podkreśla, że ten typ edukowania akceptuje w pełni również realne możliwości nauczyciela. Nie da się na co dzień różnicować wszystkiego. To nie jest fizycznie możliwe i w skrajnym przypadku zaburzyłoby poczucie całościowości klasy. Kiedy więc wprowadzać zróżnicowanie i jak? Poszukiwanie odpowiedzi musimy zacząć od uczniów.

Analiza składu, czyli klasowe portrety


Różnicowanie będzie miało sens i realny wpływ na pracę grupy tylko wtedy, gdy zostanie oparte na jej obserwacji i analizie – co poszczególnych uczniów interesuje, co sprawia największą radość, a co trudność? Musi również uwzględniać profil uczenia się, czyli preferowany sposób przyswajania informacji, który zależy od stylu nauki, rodzaju inteligencji, a także neurobiologicznych predyspozycji do uczenia się.

Tradycyjne nauczanie skupia się na inteligencji logiczno-matematycznej i językowej. Ale w klasie rozpoznajemy również dzieci o inteligencji wizualnej i przestrzennej, muzycznej, kinestetycznej czy interpersonalnej. Do tego zestawienia dochodzą jeszcze style uczenia się: wzrokowy, słuchowy, dotykowy i kinestetyczny. Bardzo ważne jest danie sobie więcej niż chwili na analizę, zidentyfikowanie potrzeb uczniów, bo przecież ani my, ani oni nie wpisujemy się w czarno-białe schematy – inteligencje i style uczenia przeplatają się. Dlatego kolejnym etapem jest wypróbowanie różnego rodzaju aktywności nastawionych na dopasowanie do „naszkicowanych portretów”. Lektor odgrywa w tym procesie kluczową rolę – metoda zakłada więc dla niego czas i przestrzeń do popełniania błędów, do refleksji.

Przepis na sukces – jak od notatek przejść do działań w klasie


Przejście do akcji jest łagodne, bo zaczyna się od tego, co każdy lektor stosuje, czyli od przyjętych sposobów pracowania z materiałami: na forum (whole-class instruction), w małych grupach (small groups) lub na zasadzie pracy indywidualnej (individual work). Oczywiście wszystkie formy powinny być wykorzystywane także w nauczaniu zróżnicowanym.

Grupy mogą być mieszane (heterogeneous teams) i składać się z uczniów o różnym temperamencie, zainteresowaniach, poziomie wiedzy, a także jednolite (homogeneous teams) – tworzone przez osoby, które np. mają podobne cechy charakteru, zainteresowania czy style uczenia się. Możliwe są również dobory przypadkowe (random teams) czy pozwolenie, by dzieci same zdecydowały, z kim będą pracować (student-selected teams).

Kontrast pomiędzy podejściami do nauczania i sens tworzenia portretów są dobrze widoczne w podstawie różnicowania grup. Łączenie może wynikać z:

  • poziomu trudności (grupy jednolite, dla których lektor przygotowuje zadania, biorąc pod uwagę Bloom’s taxonomy, np. podczas pracy z tekstem);

  • zainteresowań (grupy mieszane, by uczniowie mieli możliwość czerpania ze swoich zasobów, dzielenia się zainteresowaniami, np. podczas pracy z writingami);

  • osobowości (random teams i student-selected teams, w których różne typy charakteru, inteligencji mogą doprowadzić do ciekawych wniosków, np. podczas doskonalenia swoich speaking skills w decision-making process);

  • umiejętności (grupy jednolite, nauczyciel przygotowuje zadania z różnymi poziomami trudności, np. korzystając z colour-coding, i na tej podstawie tworzą się zespoły).

Jak to wygląda w praktyce? Świetnym przykładem jest wykorzystanie struktury Quiz-Quiz-Trade przy pracy nad zagadnieniami gramatycznymi w jednolitych grupach, zróżnicowanych na poziomie umiejętności. Lektor przygotowuje trzy zestawy kart z pytaniami i odpowiedziami, oznacza je kolorami – np. zielonym, niebieskim, żółtym – w zależności od stopnia trudności. Podczas zajęć rozdziela karty odpowiadające poziomowi poszczególnych uczniów i daje każdemu chwilę na zapoznanie się ze swoim pytaniem i stanie się ekspertem w tym temacie. Potem prosi o utworzenie grup na podstawie kolorów i dobranie się w pary w ramach grup kolorystycznych. Najpierw jeden partner zadaje drugiemu pytanie, w razie trudności udziela podpowiedzi, a po odgadnięciu następuje zmiana ról. Gdy skończą, wymieniają się kartami i formują nowe duety, powtarzając zadanie.

Inną strukturą, którą można wykorzystać, są Stations, czyli stanowiska z zadaniami do wykonania, o niejednakowym stopniu trudności, np. dotyczące różnych zainteresowań. Przy jej zastosowaniu pary lub małe grupy podchodzą do wyznaczonych punktów i wykonują zadania. Trzecią propozycją jest Think-Pair-Share, przy której uczniowie mają chwilę na zastanowienie się nad odpowiedzią na dane pytanie (chwila refleksji), a później dobierają się w dwójki i dzielą swoimi pomysłami i przemyśleniami.

Nauczanie zróżnicowane – niezbędne składniki, czyli czego nie może zabraknąć?


W nauczaniu zróżnicowanym nie można zapomnieć o kilku składnikach. Bardzo duże znaczenie ma atmosfera, zapewnienie poczucia sukcesu, satysfakcji. Warto również podkreślić znaczenie przydzielania ról, które daje poczucie odpowiedzialności, współpracy i motywuje do działania oraz positive peer assessment – rówieśnicy powinni mieć szansę dostrzegać swoje mocne strony i wspierać siebie nawzajem. Angażowanie wszystkich zmysłów, by dzieci o odmiennych typach inteligencji mogły uczyć się różnymi stylami i stosowanie rozmaitych struktur, w których każdy znajdzie coś dla siebie wpływa pozytywnie na postępy w nauce. Kluczowym elementem jest jednak płynne przeplatanie różnicowania interakcji z ocenianiem kształtującym (formative assessment). Dostarcza ono informacji zwrotnej na temat obecnej pracy, osiągnięć, mocnych stron i obszarów do rozwoju ucznia, jest drogowskazem co i jak może udoskonalić. Daje również przestrzeń do refleksji. Przykładem struktury odpowiadającej temu ocenianiu, którą można wykorzystać w czasie lekcji, jest 3-2-1 COUNTDOWN. Pary dzielą się odpowiedziami na trzy pytania, np. 3 things you didn't know before, 2 things that surprised you about this topic and 1 thing you want to start doing with what you've learned.

Nauczania zróżnicowanego nie da się włączyć jak przycisku w blenderze, trzeba je przygotować i zorganizować w klasie. Pośpiech nie jest konieczny czy wskazany. W tym podejściu nie ma walki z czasem, jest miejsce na błędy – dzięki nim rośnie świadomość, czego nasi podopieczni potrzebują. Nie chodzi w końcu o mierzalne cele, bo uczniowie są ważniejsi od nich :) Zgłębianie tematu warto rozpocząć od pozytywnej myśli, że kształcenie zróżnicowanie daje szansę zaistnieć podczas lekcji wszystkim w grupie, wzmacniając ich motywację wewnętrzną i od dwóch książek Carol Ann Tomlinson, w których zebrana jest potężna dawka przydatnych podczas lekcji informacji: The differentiated classroom, Responding to the needs of all students by oraz How to differentiate instruction in academically diverse classrooms. Powodzenia!

Komentarze

Myslenie krytyczne w edukacji dzieci i mlodziezy early stage

Jak rozwijać umiejętności krytycznego myślenia u uczniów na lekcjach języka angielskiego?

Co to jest myślenie krytyczne? Na czym polega? Myślenie krytyczne to ważna umiejętność we współczesnym świecie. Jest zaliczana do kluczowych kompetencji XXI ...
Czytaj więcej
QT 2

Quick Trick season 2, episode 2: ONE PEN

W drugim odcinku drugiego sezonu QUICK TRICK przedstawiamy kolejny sposób na ćwiczenie nauki pisania nowych słów bez konieczności przynoszen...
Czytaj więcej
QT

Quick Trick season 2, episode 1: LAMINATING POUCHES

Twoi uczniowie nie przepadają za nauką pisania nowych słów? Ćwiczenie pisania kojarzy im się tylko z podręcznikiem? Czujesz, że Twoim uczniom potrzeba więcej...
Czytaj więcej
9

IT with Doti - season 2, episode 7

W 7 odcinku IT with Doti prezentujemy Gimikt - oferuje onwiele różnych angażujących wersji quizów - uczniowie mogą konkurować ze sobą indywidualnie, team vs....
Czytaj więcej