Ocenianie kształtujące – sposób na skuteczne przekazywanie informacji zwrotnej

Jako nauczyciel(-ka) zdajesz sobie sprawę, z jak różnymi uczniami i uczennicami pracujesz na co dzień – część dzieci szybko zapamiętuje nowe słowa i formy gramatyczne, a inne potrzebują kilku powtórek, aby opanować materiał.

Najważniejsze jest to, aby nauczanie nie było po prostu wydawaniem poleceń, ale bazowało na współpracy w atmosferze wsparcia i zrozumienia. Na tych zasadach bazuje OK – ocenianie kształtujące. Czym różni się od oceniania sumującego oraz jakie przynosi korzyści?

Co to jest ocenianie kształtujące?

Ocenianie kształtujące to koncepcja nauczania i estymacji postępów uczniów, która bazuje na dialogu oraz współpracy. Celem OK nie jest przyznanie uczniowi oceny ze skali 1-6, ale dostosowanie procesów nauczania do sposobu uczenia się dziecka.

Dorota Pintal (2022)¹ zauważa w swojej publikacji, że w ocenianiu kształtującym bardzo ważne jest udzielanie jasnej i zrozumiałej informacji zwrotnej (feedback). Dotyczy to nie tylko ucznia, ale i nauczyciela(-lki).

Inne cechy oceniania kształtującego to między innymi:

• ✅ ciągłe udoskonalanie metod nauczania;
• ✅ wspieranie się nawzajem przez uczniów;
• ✅ budowanie poczucia odpowiedzialności;
• ✅ współpraca między nauczycielem(-ką) a uczniem.

OK może być traktowane jako pewnego rodzaju „kompas”, który wyznacza drogę do jak najbardziej skutecznego nauczania języka angielskiego.

Ocenianie kształtujące a ocenianie sumujące

Podczas gdy ocenianie kształtujące ewoluuje wraz z postępem zajęć czy nowymi zagadnieniami na lekcjach (uczeń wie, czego ma się nauczyć, jak ma się i po co), to ocenianie sumujące bazuje na jednej ocenie, która po prostu „zamyka temat”. Przykładem oceniania sumującego są oceny końcowe, które dzieci otrzymują na świadectwie. Różnice w odczuciu uczniów do nauki na podstawie systemu oceniania badali już w 1998 Paul Black i Dylan Wiliam² z Wielkiej Brytanii.

Dlaczego więc ocenianie sumujące dalej jest używane? Głównym argumentem jest to, że pozwala szybko określić obraz umiejętności dziecka. Warto jednak pamiętać, że nie zawsze oddaje go jednak w 100%. Część uczniów, np. zdaje dobrze sprawdziany z języka angielskiego, ale dość szybko zapomina materiał wykuty na pamięć.

Badania z 2022 roku „Młodzi o szkole”³ ujawniły, że aż 58% uczniów boi się momentu oceny ich wiedzy „zawsze” lub „często”, a 17% – „czasami”. Oznacza to, że łącznie 75% ankietowanych dzieci czuje niepokój na myśl o ocenie ich wiedzy i czują, że ich starania nie są brane pod uwagę. Dzieci zwracały również uwagę na niesprawiedliwość ocen zależną od czynników, takich jak niejasne kryteria oceny i brak sympatii ze strony nauczyciela(-lki).

Podstawowe zasady oceniania kształtującego

W publikacji „Embedded formative assessment” z 2011 roku D. Wiliam⁴ wyróżnia kilka podstawowych zasad skutecznego oceniania kształtującego. Są to:

• ✅ określenie jasnych celów nauczania oraz kryteriów sukcesu;
• ✅ przekazywanie budującej oceny zwrotnej, co przyczynia się do postępów;
• ✅ włączanie uczniów do wzajemnej oceny, jako źródeł wsparcia;
• ✅ zachęcanie uczniów do samorefleksji nad podejściem do nauki, ale i jej celem, motywacją czy metodami nauki.

Ocenianie kształtujące ma bazować na dialogu, gdzie opinia nauczyciela(-ki) nie jest karą, ale drogowskazem do nauki. Równie ważne jest zadbanie o atmosferę w klasie – dzieci muszą wiedzieć, że to miejsce wolne od oceniających komentarzy, a popełnianie błędów jest naturalną częścią nauki.

Dzięki wdrożeniu OK dzieci uczą się nie ze strachu przed negatywną oceną, ale aby poczuć satysfakcję z poczynionych postępów. Są bardziej świadome swoich możliwości oraz wzrasta ich wiara w siebie i samodzielność działania. Te wnioski podkreślają także eksperci w „Assessment for learning: Putting it into practice” z 2003 roku⁵.

Jak dawać skuteczną informację zwrotną?

Skuteczna informacja zwrotna w nauce angielskiego musi łączyć trzy elementy: wskazanie błędu, pochwałę i konkretne wskazówki. Według Hattie i Timperley (2007)⁶ skuteczna informacja zwrotna pomaga uczniom odpowiedzieć sobie na pytania: „Jaki jest mój cel?”, „Jak mi idzie?” i „Co dalej?”.

Na przykład, zamiast powiedzieć „źle użyłeś czasu”, warto podpowiedzieć dziecku „użyj Present Perfect zamiast Past Simple, np. I have seen”.

O wiele bardziej wartościowa jest ocena otrzymana na poziomie procesu (nauki) niż po jej zakończeniu – wspiera poczucie sprawczości i wskazuje realne strategie poprawy. Dzięki temu uczeń chętniej będzie podejmował kolejne wyzwania.

Oczywiście ocena po zakończonym procesie jest też wartościowa – motywuje do dalszej pracy oraz zwyczajnie „dodaje skrzydeł”. Warto jednak skupiać się nie tylko na niej, ale wspierać dziecko podczas nauki, pokazując mu jasny cel.

Sprawdź też: ⤵️

• ➡️ Jak oceniać uczniów, aby nie obniżać ich samooceny?
• ➡️ Jak dawać wspierający feedback?

Techniki i narzędzia wspierające ocenienie kształtujące w klasie angielskiego

Ocenianie kształtujące w klasie języka angielskiego warto wspierać różnorodnymi narzędziami, które angażują uczniów w proces uczenia się. Interaktywne quizy online czy tablice multimedialne pomagają szybko sprawdzić postępy i wskazać obszary wymagające pracy. Z kolei grupowe burze mózgów sprzyjają autorefleksji i wzajemnemu uczeniu się, bo uczniowie wspólnie analizują pomysły i rozwiązania językowe. Dzięki temu nauczyciel(-ka) może na bieżąco modyfikować plan działania, tak aby uczniowie czerpali jak najwięcej korzyści z zajęć.

Jak zauważają Andrade i Cizek (2010)⁷, kluczowa jest elastyczność – umożliwia dostosowanie metod do potrzeb grupy i jednostki. Przykładowo, nauczyciel(-ka) może zmienić formę informacji zwrotnej: zamiast ogólnego komentarza skierowanego do grupy przekazać uczniowi krótką notatkę z indywidualnymi wskazówkami. Dzięki temu feedback jest bardziej skuteczny, a nauka języka jest naturalniejsza i przyjemniejsza.

Więcej na temat metod nauczania polecanych przez Early Stage znajdziesz w artykułach: ⤵️

• ➡️ Metody nauczania angielskiego – przegląd i sposoby ich wykorzystania
• ➡️ Jak uczyć, żeby nauczyć? 5 teaching hacks, które robią różnicę

Chcesz dołączyć do Early Stage jako lektor(ka)?

Włączanie uczniów w proces oceniania

Uczniowie będą bardziej zaangażowani w zajęcia, jeśli będą czuli się włączeni w proces oceniania. Samodzielna i rówieśnicza ocena na lekcjach może przybierać formę minićwiczeń, np. sprawdzania użycia czasów, słownictwa czy wymowy w parach. Jak podkreślają w swoim badaniu Nicol i Macfarlane-Dick (2006)⁸, dialog między rówieśnikami umożliwia wymianę perspektyw, odkrywanie innych strategii oraz obiektywne ocenianie własnej pracy.

Ta metoda oceniania wymaga także przygotowania uczniów. Aby OK przyniosło oczekiwane efekty, nauczyciel(-ka) stopniowo wprowadza uczniów w ideę informacji zwrotnej, np. przez wspólne omawianie przykładowych komentarzy, modelowanie konstruktywnego feedbacku i ustalanie kryteriów oceniania w języku zrozumiałym dla uczniów.

Warto obserwować, czy uczniowie potrafią reagować na opinię innych w sposób spokojny i refleksyjny – to dobry wskaźnik gotowości do rówieśniczej oceny.

Lekcja języka angielskiego z ocenianiem kształtującym – jak ją poprowadzić?

Lekcja języka angielskiego prowadzona zgodnie z zasadami OK powinna mieć jasno określony cel. Zadania planuj wcześniej i podziel na etapy: wprowadzenie, ćwiczenia solo i praca w parach.

Przy ocenianiu kształtującym kluczowa jest informacja zwrotna – nauczyciel(-ka) wskazuje błędy (często uczy też dzieci znajdować błędy) oraz podaje strategie poprawy, a uczniowie dokonują oceny pracy swojej i partnera. W ten sposób uczniowie aktywnie uczestniczą w procesie uczenia się oraz oceniania, otrzymują informację „jak mi idzie?” i rozwijają samodzielność językową (Black, P., & Wiliam, D., 2009)⁹.

Praktyczne wskazówki dla nauczycieli i nauczycielek

Wprowadzenie oceniania kształtującego na lekcji może wydawać się na początku wyzwaniem, jednak szybko przyniesie efekty. Odczujesz je nie tylko jako nauczyciel(-ka), ale przede wszystkim zobaczysz zmianę w podejściu swoich uczniów do nauki.

Jak wprowadzić ocenianie kształtujące do swoich lekcji angielskiego?

• ✅ Zacznij od małych kroków – wprowadzaj elementy OK stopniowo.
  💡 Przykład. Na początku każdej lekcji przypominaj uczniom, czego dziś się nauczą („Today we’ll learn how to describe people”) i na koniec zapytaj, czy czują, że osiągnęli ten cel.

• ✅ Dawaj informację zwrotną codziennie, nawet krótki komentarz.
  💡 Przykład. Po krótkim dialogu możesz powiedzieć: “Great use of adjectives! Next time, try to use ‘have got’ when talking about appearance” – uczniowie od razu wiedzą, co zrobili dobrze i nad czym pracować.
• ✅ Angażuj uczniów w ocenianie – zachęcaj do oceny siebie i kolegów.
  💡 Przykład. Po ćwiczeniu poproś, by uczniowie ocenili się w parach według prostych kryteriów, np. „Did your partner speak clearly?” – to uczy konstruktywnego feedbacku i samoświadomości językowej.
• ✅ Formułuj cele w prosty sposób i używaj zrozumiałych dla dzieci zdań.
  💡 Przykład. Zamiast mówić „Utrwalimy czas Present Continuous”, powiedz „Dzisiaj nauczysz się mówić, co ktoś robi teraz – for example: She is reading”.

Pamiętaj, że nie ma jednego planu na wprowadzenie oceniania kształtującego na zajęcia – chociaż badacze podkreślają kilka cech łączących różne metody, Ty musisz wybrać tę, która najbardziej odpowiada Tobie i Twoim uczniom.

FAQ – najczęściej zadawane pytania

Czym różni się ocenianie kształtujące od sumującego?

Ocenianie kształtujące koncentruje się na procesie uczenia się i udzielaniu jasnej, zrozumiałej informacji zwrotnej, która wspiera rozwój ucznia. Ocenianie sumujące podsumowuje efekt końcowy w formie stopnia, punktów lub procent.

W jaki sposób można wdrożyć ocenianie kształtujące?

Można to łatwo zrobić przez formułowanie jasnych kryteriów sukcesu, zadawanie pytań (nawet znane dobrze „How are you?”) czy regularne udzielanie informacji zwrotnej zamiast samych ocen liczbowych. Ważne jest także zachęcanie uczniów do samooceny i refleksji nad własną nauką.

Jak ocenianie kształtujące wpływa na relację między uczniem a nauczycielem?

Ocenianie kształtujące buduje atmosferę współpracy i zaufania, ponieważ uczeń czuje, że nauczyciel(-ka) wspiera jego rozwój, zamiast jedynie go oceniać. Dzięki temu wzrasta motywacja i zaangażowanie w proces uczenia się.

Co robić, jeśli rodzice wolą tradycyjne oceny liczbowe?

Warto wyjaśnić rodzicom, że ocenianie kształtujące, choć może wydawać się na początku mniej intuicyjne, wspiera rozwój dziecka. Zrozumiała informacja zwrotna pomaga dziecku lepiej zrozumieć swoje mocne strony i obszary do poprawy

Źródła:

1. Pintal, D. (2022). Ocenianie Kształtujące. Od koncepcji do praktycznej realizacji w klasie zróżnicowanej
2. Black, P., & Wiliam, D. (1998). Assessment and classroom learning. Assessment in Education: Principles, Policy & Practice, 5(1), 7–74
3. Stowarzyszenie dO!Pamina Lab, (2022). Młodzi o szkole. Raport z badań
4. Wiliam, D. (2011). Embedded formative assessment
5. Black, P., Harrison, C., Lee, C., Marshall, B., & Wiliam, D. (2003). Assessment for learning: Putting it into practice. Open University Press.
6. Hattie, J., & Timperley, H. (2007). The power of feedback. Review of Educational Research, 77(1), 81–112
7. Andrade, H., & Cizek, G. J. (2010). Handbook of formative assessment
8. Nicol, D. J., & Macfarlane-Dick, D. (2006). Formative assessment and self-regulated learning: A model and seven principles of good feedback practice. Studies in Higher Education, 31(2), 199–218
9. Black, P., & Wiliam, D. (2009). Developing the theory of formative assessment. Educational Assessment, Evaluation and Accountability, 21(1), 5–31