Jak oceniać uczniów, aby nie obniżać ich samooceny? Oceny w szkole podstawowej, językowej, średniej…

Oceny wydają się niezbędne w procesie nauczania – są powszechnie stosowane w szkołach i w uproszczony sposób przedstawiają, w jakim stopniu uczeń przyswoił materiał. Informację zwrotną o postępach ucznia można jednak przekazać także na inne sposoby, na przykład stosując oceny opisowe czy procentowe. Jak więc oceniać postępy uczniów na różnych poziomach edukacji, aby dbać o zapewnienie im feedbacku i o ich samoocenę?

Czym jest samoocena ucznia?

Samoocena ucznia to jego postawa wobec samego siebie, to, jak określa on własne możliwości, także w porównaniu z innymi i w swoim otoczeniu. Może być kształtowana zarówno pozytywnie, jak i negatywnie przez szereg czynników. U dzieci budują ją ich relacje z dorosłymi i z rówieśnikami, ale nie tylko.

Dla uczniów nauczyciel jest autorytetem. Tym samym to, jak lektorzy komunikują się z dziećmi (i w jaki sposób je oceniają) ma duży wpływ na samoocenę uczniów.

#Ciekawostka. Czy poczucie własnej wartości i samoocena to to samo? Nie do końca, choć dość często wykorzystuje się te terminy zamiennie. Samoocena jest związana z „globalnym” i emocjonalnym obrazem samego siebie w otoczeniu społecznym, definiowana też jako podsumowanie własnych osiągnięć. W psychologii pozytywnej (Carr, 2009) na samoocenę składa się poczucie własnej wartości oraz skuteczności. Poczucie własnej wartości jest więc węższym terminem, obejmującym raczej wartościowanie siebie, poczucie bycia ważnym w danym okresie życia. W artykule dla uproszczenia stosujemy te terminy zamiennie.

Sprawdź też:

• Growth mindset. Co to jest? Czym się różni od fixed mindset?
• Jak motywować uczniów podczas lekcji języka angielskiego?

Ocenianie kształtujące a ocenianie sumujące

Ocenianie kształtujące (OK) to takie podejście do oceniania, które zakłada, że oceny służą do tego, by wesprzeć ucznia w nauce. Bardziej tradycyjne podejście, ocenianie sumujące, ma z kolei na celu podsumowanie wiedzy ucznia. Jest ono potrzebne szczególnie np. przed egzaminami, lecz stosowanie go przez cały czas nie jest najlepszym pomysłem.

Oba te podejścia są przydatne i potrzebne w szkole. Warto pamiętać o tym, by korzystać z nich obu i dobierać je w zależności od sytuacji.

W Polsce na temat OK można poczytać na stronach Centrum Edukacji Obywatelskiej. Jeśli chodzi o Europę, to dobrym źródłem informacji są strony OECD.

Jak oceniać postępy uczniów? Znaczenie konstruktywnej informacji zwrotnej

Jak więc formułować oceny aktywności i postępów uczniów tak, aby były one motywujące, budujące i pozytywnie wpływały na ich samoocenę? Przede wszystkim:

Informacje zwrotne muszą być sformułowane w sposób wspierający rozwój

Głównym celem ocen jest wykazanie, w czym uczeń jest dobry, nad czym musi popracować i jak to zrobić, i właśnie w taki sposób muszą one być sformułowane. Nie mów „nie nauczyłeś się”; zamiast tego powiedz, „Dobrze radzisz sobie ze stopniowaniem przymiotników, ale popracuj nad pisownią słownictwa dotyczącego… Możesz na przykład skorzystać z gier wordwallowych, aby je poćwiczyć”. Twoim celem powinno być zmotywowanie do dalszego rozwoju i pokazanie, czym jest dobra porażka, a nie zdemotywowanie czy skrytykowanie ucznia.

Zadbaj o motywację wewnętrzną

Oceny dla ucznia są motywacją zewnętrzną, ale feedback od nauczyciela może też wpływać na motywację wewnętrzną. Zdefiniujmy te dwa pojęcia:

• Motywacja wewnętrzna to taka, która wynika z wewnętrznej satysfakcji z dobrze wykonanej pracy i włożonego w nią wysiłku. Jest trwalsza i efektywniejsza, dlatego konstruktywna informacja zwrotna powinna stymulować wewnętrzne poczucie wartości i chęć rozwoju.
• Motywacja zewnętrzna to taka, która pochodzi z zewnętrznych nagród lub pochwał. Przykładem może być możliwość otrzymania czerwonego paska w szkole.

Oceny w szkole zazwyczaj same w sobie wspierają motywację zewnętrzną, w końcu rodzice uważnie przyglądają się ocenom uczniów, a oni sami potrzebują ich, chociażby, do… zdania do następnej klasy. O wiele trudniejszym zadaniem jest wykrzesanie motywacji wewnętrznej, jednak ma to swoją korzyść – taka motywacja jest o wiele trwalsza i znacząco wpłynie na rozwój językowy uczniów. Dlatego dobre systemy oceniania wpływają na oba rodzaje motywacji, nie tylko na tę zewnętrzną.

Unikaj stwierdzeń ocennych – zarówno pozytywnych, jak i negatywnych

Jak powinny wyglądać oceny ucznia w szkole w praktyce? Oto kilka przykładowych sformułowań:

• „Twoje postępy w mówieniu są imponujące! Widać, że coraz pewniej używasz nowych słów”,
• „Świetnie radzisz sobie z gramatyką! Twoje zdania są coraz bardziej złożone i poprawne”,
• „To zadanie wymagało wysiłku i wiedzy z różnych dziedzin, twoja praca włożona w to zadanie jest imponująca”.

Zwracaj uwagę na postępy, a nie tylko na błędy

Uczniowie potrzebują feedbacku nauczyciela, ale nie tylko po to, by ocenić efekt ich pracy. Ważny jest wysiłek, jaki wkładają w swój rozwój i w naukę. Docenianie wysiłku i osiągniętych postępów pozwala rozwijać w dzieciach motywację wewnętrzną.

Motywacja wewnętrzna nie jest wewnętrzna dlatego, że jest wrodzona. Aby ją aktywować, trzeba działać „z zewnątrz” i stymulować odpowiednie systemy neurobiologiczne (Bauer, 2013).

Sprawdź też:

• Jak dawać wspierający feedback? Przykłady konstruktywnej informacji zwrotnej

Tradycyjne metody oceniania uczniów w szkołach

Omówiliśmy, jak oceniać postępy i aktywność uczniów na lekcji. Jednak, jak to się ma do tradycyjnych metod oceniania? Skale ocen różnią się w zależności od szkoły, przykładowo:

• ocena celująca – od 96 do 100 proc. prawidłowych odpowiedzi,
• ocena bardzo dobra – od 86 do 95 proc.,
• ocena dobra – od 71 do 85 proc.,
• ocena dostateczna – od 56 do 70 proc.,
• ocena dopuszczająca – od 41 do 55 proc.,
• ocena niedostateczna – od 0 do 40 proc.

Sporo jednak zależy od szkoły i nauczyciela – w niektórych przypadkach ocenę celującą uczniowie mogą otrzymać jedynie za specjalne osiągnięcia lub po wykonaniu dodatkowego zadania. Czy taki system jest motywujący?

Oceny stopniowe nie są wystarczająco wyczerpującą formą feedbacku. Są dla uczniów motywacją zewnętrzną, ale nie wpływają na motywację wewnętrzną. Jak podkreśla Tomasz Szwed, coraz częściej podnoszone są głosy, że taki system jest sprzeczny z założeniami prawa oświatowego. Co więcej, jak podkreśla autor, tego typu oceny szkolne:

• nie mierzą skutecznie postępów uczniów,
• nie dają informacji zwrotnej o postępach,
• nie zwiększają motywacji do uczenia się (a wręcz przeciwnie: motywują do oszukiwania). (Szwed, 2023)

Sprawdź też:

• Asertywne techniki rozmów z rodzicami – niezbędnik nauczyciela języka angielskiego
• Jak rozmawiać z rodzicami o postępach uczniów lub problemach w nauce?

Alternatywne formy oceniania uczniów

Opisowe oceny kształtujące wymagają czasu i wysiłku ze strony lektora, ale warto je stosować na lekcjach, nawet jeśli rzadko jest taka możliwość. Praca lektora w szkole językowej daje Ci więcej przestrzeni na dodatkowe, alternatywne formy oceniania uczniów. Jakie najciekawsze opcje alternatywnych ocen masz do wyboru?

Samoocena

Samoocena to świetna metoda na sprawdzenie, jak czuje się uczeń ze swoim poziomem wiedzy. Niemniej, aby była ona skuteczna, potrzebna jest wysoka dojrzałość emocjonalna i intelektualna i odpowiednie narzędzia – ta forma nie sprawdzi się w każdej sytuacji.

Ocena koleżeńska

Jako nauczyciele często korzystamy z obserwacji koleżeńskiej – podobnie może być w przypadku Twoich uczniów. Ocena koleżeńska to scenariusz, w którym uczniowie sprawdzają sobie prace nawzajem – ze wsparciem nauczyciela lub wykorzystując klucz odpowiedzi. Jeśli chcesz, aby ta metoda była skuteczna, upewnij się, że:

• uczniowie są wystarczająco dojrzali emocjonalnie (wiele zależy od poszczególnych uczniów i grupy, ale takiej dojrzałości raczej nie należy się spodziewać na etapie podstawówki),
• uczniowie są przeszkoleni w udzielaniu konstruktywnego feedbacku.

Do oceny koleżeńskiej możesz wykorzystać wizualne materiały edukacyjne. Przykładowo, w Early Stage stosujemy tak zwane feedback tokens – żetony, które ułatwiają starszym dzieciom dyskutowanie i odnoszenie się do swoich wypowiedzi w konstruktywny sposób. Uczniowie otrzymują na przykład „monetkę” ze zdaniem „I hear what you’re saying, but I lean more towards…”, które mogą wpleść w ocenę wypowiedzi kolegi czy koleżanki. Appreciation tokens (np. „Great work!”, „Nice cooperation!”) to z kolei pozytywne wzmocnienia, również przydatne przy ocenie koleżeńskiej.

Decydując się na oceny koleżeńskie, pamiętaj o zachowaniu ostrożności. Mogą one stać się okazją do nieszczerości: zarówno nadmiernie pozytywnych ocen, jak i wzajemnego dogryzania sobie pomiędzy uczniami.

Oceny opisowe

Oceny opisowe są świetną alternatywą (chociaż są one niekiedy stosowane również w szkołach podstawowych, w klasach 1-3). Polegają one na szczegółowym opisaniu postępów ucznia, z uwzględnieniem jego mocnych stron, osiągnięć, umiejętności oraz obszarów do poprawy.

Portfolio ucznia

Ten system oceniania jest dosyć innowacyjny i oferuje szereg korzyści. Polega on na prowadzeniu portfolio każdego z uczniów, w którym znajdują się poniższe elementy:

• dokumentacja prac ucznia wykonanych w trakcie danego roku szkolnego;
• refleksje ucznia na temat jego własnego procesu uczenia się;
• opinie nauczyciela – komentarze od Ciebie;
• samoocena ucznia dotycząca jego umiejętności i osiągnięć.

Sprawdź też:

• Jak rozwijać umiejętności krytycznego myślenia u uczniów na lekcjach języka angielskiego?
• Growth mindset - czyli czy taki błąd straszny – jak podchodzić do błędu na zajęciach [WEBINAR]

Jak uniknąć oceniania uczniów w sposób demotywujący?

Aby uniknąć demotywujących ocen, musisz przede wszystkim świadomie unikać najczęstszych błędów w ocenianiu prowadzących do obniżenia samooceny. Do takich błędów należą:

• zbyt surowe oceny bez konstruktywnej informacji zwrotnej,
• porównywanie uczniów między sobą,
• skupienie się tylko na błędach,
• brak indywidualnego podejścia,
• nadawanie negatywnych etykiet,
• brak uznania za wysiłek,
• niewyważona krytyka,
• brak informacji o postępach,
• stosowanie ocen jako narzędzia kary.

Dialog z uczniem jako narzędzie oceny

Pamiętaj, że ocena postępów ucznia w szkole językowej, publicznej czy nawet na prywatnych lekcjach to nie tylko wyniki z testów, prac pisemnych i wypowiedzi ustnych. Ważne są również otwarta komunikacja i to, jak uczniowie postrzegają swój rozwój.

Co więcej, komunikacja i budowanie relacji z uczniami wpływa na zaufanie. Za zaufaniem zaś idzie otwartość, również w dialogu na temat postępów danego ucznia. Dlatego zachęcamy do prowadzenia grup w duchu zaufania, otwartej komunikacji i budowania poczucia własnej wartości!

Jak wygląda system oceniania w szkołach Early Stage?

Nasi najmłodsi uczniowie, z grup ES Kids (3-6 lat), nie otrzymują „tradycyjnych” ocen.

Tutaj przeczytasz o tym, ➡️ jak wyglądają zajęcia angielskiego dla dzieci (3-6 lat) w Early Stage.

ES Juniors to grupy uczniów Early Stage w wieku 7-10 lat. Na tym etapie ważne jest już monitorowanie ich postępów, choćby ze względu na to, że regularne oceny pojawiają się także w szkole. W Early Stage stosujemy oceny w formie symboli, które informują rodzica i dziecko, że:

• robi postępy (strzałka w górę),
• jest dobrze, ale warto poćwiczyć (zawracająca strzałka),
• to jest jeszcze do zrobienia, kiedy np. dziecko nie wykona zadania (krzyżyk).

W przypadku testów pokazujemy wynik procentowy.

Tutaj przeczytasz o tym, ➡️ jak wyglądają zajęcia angielskiego dla dzieci (7-10 lat) w Early Stage.

Od piątej klasy podstawówki w górę wykorzystujemy oceny punktowe i procenty (w przypadku testów). Tutaj przeczytasz o tym, ➡️ jak wyglądają zajęcia angielskiego dla dzieci (11-14 lat) w Early Stage.

Jak oceniać postępy uczniów w szkole językowej? Podsumujmy!

Oceny szkolne nie mogą być po prostu liczbami – muszą mieć realny wpływ na rozwój ucznia i motywować go do dalszej pracy. Dobry system oceniania jest konstruktywny, podkreśla mocne strony ucznia i wskazuje obszary do poprawy. Dzięki temu zbudujesz wśród uczniów dobrą samoocenę – element konieczny do stworzenia motywacji wewnętrznej, czyli chęci uczniów do dalszego rozwoju językowego (i nie tylko!).

Sprawdź też:

• Czy w szkole językowej nauczyciele zadają prace domowe (i czy powinni)?
• 5 filarów motywacji – czyli co zrobić, żeby nam się chciało chcieć? [WEBINARIUM]
• Strategie radzenia sobie z trudnymi zachowaniami uczniów
• Książki dla nauczycieli, które pozwolą rozwijać kompetencje zawodowe (i nie tylko)

Źródła:

1. Szwed, T. (2023). Nowoczesne technologie a edukacja: Wpływ technologii cyfrowych na procesy edukacyjne. Kwartalnik Edukacyjny. Pobrane z: https://ke.pcen.pl/images/artykuly/114/01-KE114-TSzwed.pdf
2. O'Brien, M. (2019). Study skills for 21st century learners: The active engagement model. Active Learning in Higher Education, 20(2), 179-192. https://doi.org/10.1177/146978...
3. Carr, A.(2009). Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu i ludzkich siłach. Poznań: Zysk i S-ka.
4. Sterna, D. (2018) Uczę się uczyć Ocenianie kształtujące w praktyce. Centrum Edukacji Obywatelskiej.
5. Bauer J., Co z tą szkołą? Siedem perspektyw dla uczniów, nauczycieli i rodziców. Wydawnictwo Dobra Literatura, Słupsk 2015.