Cegiełka po cegiełce, czyli nauczyciel murarzem. Zasada Rosenshine’a a skuteczne nauczanie

Pewnie zdziwcie się, kiedy Wam powiem, że budownictwo i edukacja mają sporo wspólnego! Nie chodzi mi o tak oczywiste porównania, jak tworzenie czegoś od podstaw. Raczej o to, że zarówno w budownictwie, jak i w edukacji, niezwykle ważne są… rusztowania! Kiedy słyszysz to słowo, pewnie masz przed oczami rusztowanie budowlane, ale w tym artykule spróbuję postawić przed Tobą rusztowanie edukacyjne według Baraka Rosenshine’a. Do dzieła!

Zasada Baraka Rosenshine’a i rusztowanie w edukacji

Najpierw kilka słów wprowadzenia o zasadzie Rosenshine’a dotyczącej rzeczonych rusztowań. Barak Rosenshine, znany psycholog edukacyjny, badacz metod nauczania i nauczyciel praktyk, w swoich 10 zasadach nauczania ujmuje badania kognitywistów, którzy opracowali i przetestowali metody kognitywnego wsparcia uczniów. Były to między innymi tzw. „rusztowania” pomagające przyswajać bardziej złożone zadania.

Zasada dotycząca rusztowań według Rosenshine’a dokładnie brzmi tak:

Rosenshine twierdzi, że małe kroki z ćwiczeniami aktywizującymi wiedzę konieczne są na każdym etapie nauki, zatem złożone tematy, koncepcje i procedury (np. kilkuetapowe tworzenie wypracowań) należy dzielić na małe kroki do przećwiczenia.

Tak jak już wspominałam, modele, w tym poprawne przykłady, są kluczowe, by obniżyć kognitywne obciążenie ucznia. Niestety bywa tak, że lektorzy mają tendencję do przekazywania zbyt małej liczby rozpracowanych przykładów, zanim przejdą do zadań nastawionych na produkcję albo za szybko stawiają przed uczniami skomplikowane wyzwania bądź wymagają samodzielności w jakimś obszarze nauki języka. Lekarstwem na tę bolączkę są oczywiście rusztowania.

Budowanie rusztowań jest niezbędne, aby uczynić nauczanie efektywnym i utrzymać motywację uczniów nie przeciążając ich zbyt skomplikowanymi wymaganiami. To forma dochodzenia do mistrzostwa, w której wsparcie kognitywne, takie jak np. struktury ułatwiające pisanie tekstu, jest pomocne na początku, a następnie stopniowo usuwane. To tak jak z nauką jazdy na rowerze - podtrzymywanie początkowo jest niezbędne, jednak stopniowo trzeba je ograniczać, aż w końcu całkowicie z niego zrezygnować.

Pewnie nie możecie się już doczekać, aby dowiedzieć się, jak przełożyć zasadę rusztowania na naukę? Zakasajcie rękawy i zapraszam na budowę. 🙂

Planowanie procesu edukacyjnego

Odpowiedz na dwa ważne pytania: „Co moi uczniowie mają być w stanie zrobić, aby zrealizować cel?" oraz „Co już teraz mogą zrobić?", aby potrafić stworzyć rodzaj drabiny między tym, co Twoi uczniowie już potrafią, a tym, do czego dążysz. Dzięki temu masz jasność na czym oprzeć pierwszy krok i łatwiej jest planować kolejne małe kroki do celu.

💡Przykład. Jeśli Twoim celem jest to, aby uczniowie aktywnie i ze zrozumieniem używali czasu Present Perfect, to podczas planowania małe kroki będą oznaczały, że uczniowie:

• najpierw poznają formowanie czasu,
• przez jakiś czas będą ćwiczyli nieregularne formy czasowników,
• rozwiną automatyzację w zakresie krótkich odpowiedzi na pytania,
• wyjaśnienie użycia czasu i produkcja językowa będą wyżej na tej drabinie.

Zobacz też:

➡️ Jak przygotować konspekt do lekcji języka angielskiego z dziećmi?
➡️ Czy warto korzystać z gotowych scenariuszy lekcji języka angielskiego dla dzieci?
➡️ Darmowe szkolenia dla nauczycieli języka angielskiego

Gradacja

W rusztowaniu ważne jest „nadbudowywanie”, czyli stopniowe stawianie coraz większych wyzwań, możliwie ciekawych, ale i relatywnie możliwych do wykonania. W metodyce mamy substitution drill, czyli powtarzanie zastępujące np.

T: I’m going to have a picnic at the weekend. NEXT WEEK.
Ss: I’m going to have a picnic next week.
T: On Monday.
Ss: I’m going to have a picnic on Monday.
T: Read a book.
Ss: I’m going to read a book on Monday.
T: Read a comic.
Ss: I’m going to read a comic on Monday.
T: Not.
Ss: I’m not going to read a comic on Monday.
T: She.
Ss: She’s not going to read a comic on Monday.

W ten sposób uczniowie w prosty sposób uczą się struktury, ale i utrwalają ją powtarzając wciąż to samo zdanie w innych konfiguracjach. Można z tej aktywności oczywiście zrobić zabawę ze śmiesznymi rozwiązaniami np. The teacher’s going to kill the cake next century, aby uczniowie chętniej brali udział w powtarzaniu.

Innym rodzajem gradacji jest przechodzenie od prostszych, mniej wymagających zadań do trudniejszych, od biernych do aktywnych, od pisemnych do ustnych itp.

Przykłady, dużo przykładów

Często uczniowie rzucani są na zbyt głęboką wodę produkcji, zanim dobrze się zapoznają biernie z materiałem. Oczywiście nie mam na myśli słuchania czy czytania bez nadania celu aktywności ani oglądaniu seriali po angielsku. Do poprawnej produkcji prowadzi praktyka od kontrolowanej przez coraz mniej kontrolowaną.

Co to znaczy dużo przykładów? Zależy od ucznia. Na przykład, kiedy widzimy, że uczeń jest w stanie odpowiednio przeczytać zdania z użyciem danej struktury znalezione w tekście albo wykonuje poprawnie dość proste łączenie połówek wyrazów, to może oznaczać, że ma już wystarczająco dużo ekspozycji na przykłady, aby się powoli komunikacyjnie usamodzielniać.

Co z tą praktyką i produkcją?

Przyznaję, że to rozróżnienie może sprawiać problem. Tymczasem tak naprawdę ważne jest nie samo rozróżnienie, ale to, abyście wiedzieli, jaka jest różnica poziomu trudności między łączeniem połówek zdań, a wpisywaniem do zdania poprawnej formy czasownika.

Jeśli rozumiecie, dlaczego 1️⃣najpierw należy uczniów zapoznać z łatwymi zadaniami, wymagającymi biernego rozpoznawania struktury, 2️⃣dopiero potem zaprosić do wyboru odpowiedniej opcji, 3️⃣w kolejnej fazie do uzupełniania odpowiedniej formy, 4️⃣a dopiero na koniec do samodzielnego tworzenia zdania z nową strukturą, to jesteście w domu (tym, który powstał dzięki pracom na rusztowaniu 🙂)!

Rusztowanie w obszarze rozumienia tekstu

Tutaj sprawa bardziej złożona, bo i sama praca z tekstem to poznawczo większe wyzwanie. Od strony struktury tekstu, rusztowaniem będzie pokazanie uczniom, z czego tekst danego typu się składa (a zatem odkrycie przez uczniów jego struktury) tak, aby szukali odpowiedzi na pytania w odpowiednim miejscu np. informacji o reżyserze filmu w pierwszym akapicie recenzji.

W rozumieniu tekstu istotne jest przede wszystkim… rozumienie go. Pre-teaching słów w kontekście, wstęp/intro do tekstu czy też poznanie informacji dotyczących tematu tekstu – to wszystko może być kluczowe dla wzbudzenia ciekawości czytania oraz do swobodnego zrozumienia treści.

Rusztowaniem w zrozumieniu tekstu będzie też skupienie na ćwiczeniu umiejętności myślenia krytycznego - 1️⃣zadaję więc najpierw proste pytania, sprawdzające umiejętność znajdowania informacji w tekście, 2️⃣potem takie, które wymagają interpretacji tekstu, a czasem wręcz czytania między wierszami, 3️⃣dopiero na końcu proszę o krytyczny odzew np. pytam, dlaczego się podobał bądź nie, co autor miał na myśli pisząc, że… itp.

Zobacz też:

➡️ Jak pracować z tekstem podczas zajęć z języka angielskiego?

Rusztowanie w mówieniu

Jeśli chodzi o mówienie, to zakładam, że każdy kojarzy sytuację, kiedy nauczyciel/ka na początku roku szkolnego, zaraz po wakacjach, jako small talk i bez wprowadzenia, daje polecenie: „Teraz porozmawiajcie w parach o swoich wakacjach”. Zapytacie pewnie, co w tym złego?

Otóż samo w sobie polecenie nie jest oczywiście niepoprawne, jednak tego typu aktywność bez odpowiedniego przygotowania prawie na pewno okaże się klapą.

Jeśli chcecie nauczyć dzieciaki mówić o zeszłych wakacjach, to wypadałoby np.:

• przypomnieć czasowniki w czasie przeszłym,
• zamodelować kilka zdań z okolicznikami czasu,
• podać parę możliwych aktywności, rodzajów pogody, jedzenia czy problemów typowo wakacyjnych.

A jeśli chcecie, aby uczniowie naprawdę porozmawiali w parach, to warto byłoby przypomnieć pytania w czasie przeszłym, aby jedna osoba zadawała pytania, podczas gdy druga na nie odpowiada.

Innego rodzaju rusztowaniem, ale równie istotnym, będzie sama struktura mówienia, a więc na przykład aktywność polegająca na odmierzaniu klepsydrą czasu dla każdej osoby, aby uczniowie nauczyli się sprawiedliwie dzielić czasem przeznaczonym na daną aktywność.

Inna struktura mówienia czyli rodzaj aktywności polega na miksowaniu par co kilka minut tak, aby uczniowie ciągle rozmawiali z innymi osobami, w ten sposób utrwalając część swojej wypowiedzi i rozwijając kolejną dzięki inspiracjom innych osób.

Zobacz też:

➡️ Darmowe webinarium o rozwijaniu umiejętności mówienia u uczniów

Ufff, słońce świeci, jest tak gorąco, że pot ciurkiem spływa po czole, ale my zbudowaliśmy prawdziwą konstrukcję dzięki solidnym i sensownym rusztowaniom. 🙂 Podając uczniom dużo przykładów, rozbijając proces nauczania na małe kroki czy nadbudowując wiedzę uczniów na tym, co już wiedzą, dajemy im solidne rusztowanie, dzięki któremu rosną im skrzydła, na których z czasem odlecą w stronę samodzielnego poruszania się w umiejętnościach komunikacji językowej.

Jak Wam się takie rusztowania podobają?

Życzę Wam wspaniałych inspiracji i prawdziwego odpoczynku w wakacje!
Beata Wysocka

Beata Wysocka – metodyczka, trenerka umiejętności poznawczych, jogi i mindfulness dla dzieci, nauczycielka MBSR w trakcie certyfikacji. Z wykształcenia filolożka języka angielskiego i psycholożka. Zawsze pilnuje ważnych dla niej i dla Early Stage wartości – ekologii, NVC (non-violent communication, komunikacji bez przemocy), otwartości na różnorodność, a przede wszystkim cyfrowego i psychicznego dobrostanu dzieci i młodzieży. Jest współautorką podręczników do angielskiego dla uczniów Early Stage. W wolnych chwilach chodzi po górach i medytuje.

Zapraszamy też do podcastów i webinariów autorki:

➡️ Webinarium Mindfulness w edukacji
➡️ Artfully - o wykorzystaniu sztuki na zajęciach języka angielskiego
➡️ Jak uczyć myślenia (krytycznego) na lekcjach języka angielskiego
➡️ Podcast o kreatywności
➡️ Podcast o radzeniu sobie ze stresem