Strategie radzenia sobie z trudnymi zachowaniami uczniów

Trudne zachowania uczniów w klasie mogą być spowodowane wieloma czynnikami. Czasem wskazują na problemy ucznia poza klasą, w domu lub w grupie rówieśniczej, czasem wynikają z chęci zwrócenia na siebie uwagi lub nawet… z działań nauczyciela. Piętnując problematyczne zachowania, nie uda nam się rozwiązać problemu. Jeśli je zrozumiemy, mamy szansę znaleźć na nie sposób. Jak rozmawiać z uczniem? O czym pamiętać podczas rozmowy z rodzicem? Zapraszamy do lektury!

Co powoduje trudne zachowania uczniów w klasie?

Przyczyn trudnych zachowań ucznia w klasie jest wiele, lecz co najważniejsze: nie ma sensu zamykanie się na rozwiązania po stwierdzeniu, że uczeń jest zwyczajnie niegrzeczny lub brakuje mu dyscypliny (wszyscy znamy łatkę „trudny uczeń”...). Aby poradzić sobie z niepożądanymi zachowaniami, należy przede wszystkim zrozumieć, co je powoduje. Dlatego przygotowaliśmy dla Ciebie krótką listę z najczęstszymi przyczynami.

Takie czynniki mogą spowodować, że uczeń zacznie rozmawiać na boku, jeść w trakcie zajęć, przeszkadzać czy wykazywać inne zachowania niepożądane przez nauczyciela. Najlepszym rozwiązaniem sytuacji jest… znalezienie przyczyny i wyjście do ucznia z pomocą. Nie należy tego jednak robić w sposób oceniający – Twoja interwencja musi mieć widoczne, dobre intencje, aby rzeczywiście pomóc uczniowi.

Sprawdź też:

• Jak pracować z grupą o zróżnicowanym poziomie? [WEBINAR]
• Faworyzowanie uczniów – jakie niesie ze sobą konsekwencje?

Jak radzić sobie z trudnymi zachowaniami ucznia w klasie?

Co jest najważniejsze w pracy z uczniem wykazującym problematyczne zachowania? – Budowanie pozytywnej relacji z uczniami to jest podstawa, która nigdy nie zawodzi. Niekiedy może jednak po prostu nie wystarczyć – mówi Beata Wysocka, metodyczka główna Early Stage. Warto wtedy przyjrzeć się problemowi nieco głębiej.

Spójrz na zachowanie ucznia z innej perspektywy

Po pierwsze, wejdź w buty ucznia. Spróbuj zrozumieć, co powoduje jego zachowania. Następnie zastanów się, jaką rolę w tym wszystkim odgrywasz Ty – dzięki temu łatwiej będzie Ci zrozumieć, z jakim rodzajem wsparcia wyjść do ucznia.

Pamiętaj, aby przemyśleć tu wszystkie możliwe scenariusze. Na przykład, niekoniecznie chcesz od razu rozmawiać o trudnych zachowaniach z rodzicami ucznia, jeżeli to może odnieść odwrotny skutek i przysporzyć dziecku jeszcze więcej problemów – zamiast tego na początek lepszą metodą będzie prywatna rozmowa z uczniem. – Nauczyciel czy nauczycielka nie musi znać rozwiązania problemów ucznia. Czasem wystarczy wysłuchać. Czasem sposoby na wyjście z sytuacji wypracowuje się wspólnie, a czasem z rodzicami – mówi Beata Wysocka.

Sprawdź też:

• Współpraca uczniowie - lektor [WEBINAR]

Zareaguj

Jeżeli wiesz już lub chociaż domyślasz się, co powoduje trudne zachowanie ucznia w klasie, to pora na reakcję. Ważne jest, aby była ona szczera i w jasny sposób pokazywała Twoje dobre intencje. Wspomniana wcześniej rozmowa z rodzicami może dla ucznia wydawać się czymś złym, a tym samym utrudnić Ci zbudowanie relacji. Dlatego, zamiast skupiać się na bezpośrednich działaniach, które odniosą szybkie efekty, przede wszystkim bądź życzliwy(-wa) wobec ucznia – być może sam się z czasem otworzy.

Sprawdź też:

• Nonviolent Communication – porozumienie bez przemocy. Dlaczego NVC jest niezbędne w pracy nauczyciela?
• Jak budować pozytywną relację z uczniami? Porady dla nauczycieli języka angielskiego

Nawiąż relację z uczniem i rozpocznij pracę nad rozwiązaniem problemów

Gdy już zareagujesz na zachowania dziecka i nawiążesz z nim relację, zaczyna się prawdziwa praca. To właśnie wtedy masz okazję głębiej go poznać i dojść do sedna jego trudnych zachowań w klasie. Jak rozmawiać z uczniem?

• 📍Aktywnie słuchając – skup się na słuchaniu tego, co uczeń ma do powiedzenia, wykazuj zainteresowanie i dawaj mu do zrozumienia, że akceptujesz to, co mówi (np. kiwając głową, nie przerywając, a także parafrazując wypowiedzi, aby na pewno dobrze go zrozumieć).
• 📍Doceniając – pokaż, że doceniasz ucznia za to, co dotychczas zrobił dobrze. A przede wszystkim doceń jego szczerość i to, że się otworzył.
• 📍Stawiając wyzwania – jeżeli uważasz, że uczeń próbuje zwrócić na siebie uwagę, to daj mu dodatkowe wyzwanie, np. rolę lidera w jakiejś sprawie. Wtedy uzyska potrzebną mu uwagę, nie zaburzając przebiegu lekcji.

Sprawdź też:

• Jak poradzić sobie z hałasem w klasie?

Jak współpracować z rodzicami uczniów wykazujących trudne zachowania w klasie?

Na koniec omówmy, jak współpracować z rodzicami uczniów, którym zdarzają się trudne zachowania w klasie. Indywidualna rozmowa z rodzicem może przynieść sporo korzyści, np. ujednolicić działanie opiekuna i nauczyciela, wesprzeć rodzica w wychowywaniu dziecka, a także pogłębić jego zaufanie do placówki. Jak przeprowadzić taką rozmowę?

• Zanim umówisz się na spotkanie z rodzicem, zadbaj o to, aby nikt Wam nie przeszkadzał. Niech to będzie gabinet czy zamykana sala, a nie korytarz szkolny czy inne ogólnodostępne miejsce.
• Postaraj się przekazać problem w możliwie obiektywny i nienacechowany emocjonalnie sposób.
• Nie lekceważ uwag i propozycji rozwiązań ze strony rodzica, nawet wtedy, kiedy uważasz, że na pewno nie pomogą. To spotkanie ma na celu wspólne wypracowanie wyjścia z trudnej sytuacji.

Relacja rodzic-nauczyciel powinna być relacją partnerską, co do tego pedagodzy nie mają wątpliwości (M. Kubiak-Skrzyńska 2021, B. Šteh, J. Kalin 2011, P.R. Burden 1995, A.R. Gonzalez-DeHass, P.P. Willems, M.F. Doan Holbein 2005). Badania przeprowadzone w Słowenii w 2011 roku sugerują, że między rodzicami a nauczycielami jest pewna doza nieufności co do kompetencji drugiej strony. Równocześnie jednak zdecydowana większość badanych zgodziła się, że współpraca jest konieczna i użyteczna (2).

Partnerski model współpracy oznacza, że obie strony mają kontrolę nad dalszymi działaniami i dzielą się swoim doświadczeniem. Nauczyciel nie może stawiać się w pozycji autorytetu, a słuchać przemyśleń i pomysłów rodzica. Taka relacja powinna być długofalowa (2). Kluczowe elementy partnerskiego modelu współpracy (6) to:

• komunikacja dwukierunkowa, działająca w obie strony (i nauczyciel, i rodzic słuchają swoich spostrzeżeń i pomysłów na rozwiązanie sytuacji),
• wzajemne wsparcie i szacunek,
• wspólne podejmowanie decyzji,
• wspólny cel.

Te artykuły mogą Cię zainteresować:

• Jak rozmawiać z rodzicami o postępach uczniów lub problemach w nauce?
• Asertywne techniki rozmów z rodzicami - niezbędnik nauczyciela języka angielskiego
• Jak nauczyciel może budować zaufanie w relacji z rodzicem?
• Jak komunikować rodzicom trudności lub problemy dziecka?

Gdyby Twoje próby dotarcia do ucznia były nieskuteczne, nie wahaj się szukać pomocy. Wsparciem w takiej sytuacji może być metodyk lub terapeuta. Skuteczną metodą na rozpoznanie i rozwiązanie problemu może być także superwizja.

Pamiętaj, aby w radzeniu sobie z problematycznymi zachowaniami uczniów zadbać również o swój balans emocjonalny – w końcu Ty też jesteś bezpośrednio zaangażowany(-na) w sytuację. Pomogą różne techniki: mindfulness, joga i inne sposoby na zadbanie o własny dobrostan.

Sprawdź też:

• Jak nauczyciel może radzić sobie ze stresem?
• Sygnały, które mówią Ci, że czas odpocząć
• Mindfulness w edukacji [PODCAST]

Ważne! Ten artykuł nie tyczy się uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych – w takim wypadku, podejście będzie nieco inne. Jeśli masz do czynienia z takimi dziećmi, zapraszamy do lektury poniższych materiałów dla nauczycieli.

Sprawdź też:

• Asertywne techniki rozmów z rodzicami - niezbędnik nauczyciela języka angielskiego

Źródła:

1. Magdalena Kubiak-Skrzyńska „Obszary i formy współpracy przedszkola i szkoły z rodzicami” [w:] Zeszyty Naukowe Zbliżenia Cywilizacyjne 2021 | 17 | 4 | 149-174. DOI 10.21784/ZC.2021.024
2. Barbara Šteh, Jana Kalin „Building Partner Cooperation between Teachers and Parents” [w:] Center for Educational Policy Studies Journal 2011, 1(4). DOI:10.26529/cepsj.407.
3. Paul R. Burden „Classroom Management and Discipline. Methods to Facilitate Cooperation and Instruction” 1995, New York: Longman Publishers USA.
4. Alyssa R. Gonzalez-DeHass, Patricia P. Willems, Marie F. Doan Holbein „Examining the Relationship Between Parental Involvement and Student Motivation” [w:] Educational Psychology Review 2005 17(2), 99–123.
5. Leontye L. Lewis, Yanghee A. Kim, Juanita Ashby Bey „Teaching practices and strategies to involve inner-city parents at home and in the school. Teaching and Teacher Education: An International Journal of Research and Studies, 2011, 27(1), 221-234.
6. Garry Hornby „Improving Parental Involvement” 2000, London and New York: Cassell.
7. Robert J. MacKenzie „Kiedy pozwolić? Kiedy zabronić?” Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne (GWP), Gdańsk, 2001
   
8. Stuart Shanker „Samoregulacja w szkole. SELF-REG. Spokój, koncentracja, nauka” wyd. Mamania, Warszawa, 2023.