ADHD – wyzwanie czy wyrok? Jak uczyć uczniów i uczennice o specjalnych potrzebach?

Nie wiesz, jak zorganizować zajęcia, kiedy w klasie są osoby z ADHD? O uczniach z zaburzeniami hiperkinetycznymi i sposobach na współpracę z nimi na lekcji pisze Beata Wysocka, metodyczka główna Early Stage.

Czy wiecie, jaka wspólna cecha uprzykrza życie takim osobistościom, jak Johnny Depp, Justin Timberlake, Emma Watson czy Michael Phelps? I kto powiedział: „Dorastając, byłem kimś, kto nieustannie odbijał się od ścian – nigdy nie mogłem usiedzieć w miejscu. Widziałem dzieci, które były w tej samej klasie, a nauczyciele traktowali je inaczej niż mnie, miałem nauczyciela, który powiedział mi, że nigdy do niczego nie dojdę i nigdy nie odniosę sukcesu”? A może ten opis brzmi znajomo, jak zachowanie któregoś z Twoich uczniów czy uczennic? To, o czym wypowiedział się Michael Phelps i co łączy wszystkie wyżej wymienione osoby, dotyczy oczywiście zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD – attention deficit hyperactivity disorder; zaburzenia hiperkinetyczne).

Sprawdź też:

• 7 mitów o ADHD

Objawy ADHD – nie tak oczywiste, jak by się mogło wydawać

Co ciekawe, nie tylko nam, nauczycielom i nauczycielkom, jest czasami wyjątkowo trudno uczyć osoby z ADHD, ale również tym osobom jest bardzo trudno poradzić sobie z samymi sobą. Najważniejszą więc zasadą, jaka powinna przyświecać nauczaniu osób z zespołem nadpobudliwości lub/i z deficytem uwagi będzie niedolewanie oliwy do ognia.

Dobra wiadomość jest taka, że można nauczyć się zarządzać ADHD, a niektórzy psychiatrzy uważają nawet, że te same geny, które wiążą się z występowaniem ADHD, mogą również sprzyjać przełomowym dokonaniom w dziedzinie sztuki lub nauki (to teza prof. Michaela Fitzgeralda z Trinity College Dublin, uznanego za jednego z najwybitniejszych irlandzkich psychiatrów).

Po pierwsze, dobrze wiedzieć, że objawy ADHD nie są tak oczywiste, jak „bycie nerwowym i nieuważnym” i mogą być znacznie bardziej zniuansowane. Może to być nawet drażliwość emocjonalna, problemy ze snem, impulsywność, czyli np. przerywanie wypowiedzi innym, zapominanie o podręcznikach czy podstawowych przyborach, gadatliwość, niecierpliwość, ale również np. hiperfokus (hiperkoncentracja, wręcz fiksacja).

Nazwa „zaburzenia uwagi” może sprawiać wrażenie, że osoba z ADHD nie potrafi się skoncentrować, tymczasem ADHD to w rzeczywistości problem z regulacją uwagi, a nie jej brakiem. Dzieciom i dorosłym z ADHD bardzo trudno jest wykrzesać z siebie motywację do niezbyt ekscytujących działań, ale, co ciekawe, potrafią wyjątkowo dobrze skoncentrować się na czynnościach, które ich interesują – kiedy są zaangażowane w takie zadanie, koncentrują się tak dobrze, że nazywa się to właśnie hiperfokusem.

Możecie też zdziwić się, że wśród wymienionych na początku artykułu celebrytów jest tylko jedna kobieta. Czy to przypadek? Jak twierdzi Ola Pflumio, autorka książki „My, kobiety z ADHD”:

Dlaczego te wszystkie „odstępstwa od normy” są ważne? Aby zbyt szybko kogoś nie wrzucać do „szufladki”, ale również dlatego, że czasem nie jesteśmy pewni(-ne), dlaczego dziecko sprawia jakieś problemy wychowawcze i choć to nieoczywiste, diagnozą może być ADHD. Jeśli jednak mamy już diagnozę w ręku, mamy jasność co do nieintencjonalnego zachowania ucznia czy uczennicy oraz świadomość, że jego/jej koncentracja wymaga ćwiczenia, pobudzania i przywracania.

Poniżej kilka praktycznych wskazówek, które powinny pomóc Wam współpracować z osobami z ADHD w grupach, które uczycie.

ADHD – wskazówki do pracy

1. Twórz strukturalne i przewidywalne środowisko

• Jasne zasady i procedury. Wyjaśnij, czego oczekujesz od uczniów. Powtarzaj i wizualizuj instrukcje, aby były zrozumiałe.
• Konsekwencja. O ile z pozostałymi dziećmi odstępstwa od normy czy zmiany zasad nie muszą powodować chaosu, o tyle w przypadku pracy z uczniami i uczennicami z ADHD konsekwencja ma zadanie budowania powtarzalności i bezpieczeństwa, dlatego niezwykle ważne jest dotrzymywanie obietnic i przestrzeganie zasad.
• Harmonogram. Używaj wizualnych planów lekcji, np. obrazków lub kolorowych schematów, które pomagają uczniom wiedzieć, co się wydarzy.
• Budowanie stałej struktury lekcji z powtarzalnymi elementami, takimi jak przywitanie, sprawdzenie zadania domowego, praca w grupach (rutyny lekcyjne), etc.

2. Stosuj zróżnicowane metody nauczania

• Aktywności ruchowe: Uczniowie z ADHD mogą lepiej uczyć się przez działanie. Włączaj jak najwięcej ruchu, np. gry językowe z elementami ruchu (typu wyścigi do kart obrazkowych), pracę w parach lub zadania wymagające poruszania się po klasie (np. stacje).
• Dzieci z ADHD często uczą się dobrze w aktywnych sytuacjach dydaktycznych, takich jak przygotowanie przedstawienia i odgrywanie ról, wykorzystując środki ekspresji – np. ruch, dotyk, gest.
• Używaj manipulacyjnych pomocy dydaktycznych, takich jak karty obrazkowe, klocki, piłki, balony – wszystko, co zajmuje ręce, pomaga się skoncentrować, ale też kinestetycznie ułatwia zrozumieć materiał.
• Różnorodność: Wprowadzaj różne metody nauki w ciągu jednych zajęć; łącz różne umiejętności, metody i materiały tak, aby aktywności były krótkie i angażujące. Wprowadzaj naprzemiennie wysiłek i relaks np. w formie aktywności dynamicznych, ruchowych przeplatanych pracą w parze czy projektową.

Sprawdź też:

• Ruch a nauczanie – dlaczego warto rozruszać swoich uczniów?
• Ćwiczenia ruchowe dla dzieci podczas nauki języka angielskiego
• Kreatywne lekcje angielskiego dla dzieci i młodzieży. Pomysły, inspiracje, zabawy
• Jaką rolę pełni ruch w uczeniu języka angielskiego i co ma do tego Arystoteles? [PODCAST]

3. Krótki okres koncentracji

• Podział na mniejsze kroki: Długie projekty dziel na krótsze etapy. Daj uczniowi jasno określone, małe cele.
• Krótki okres koncentracji: Planuj krótkie, ale częste zmiany aktywności, aby utrzymać ich zainteresowanie.
• Jasna i skuteczna komunikacja (krótkie instrukcje, powtarzanie). Niejednokrotnie trzeba uczniowi kilkakrotnie powtórzyć polecenie, sprawdzić, czy je zrozumiał i zaczekać, aż zacznie je wykonywać.
• Zanim wydane zostanie polecenie, należy upewnić się, czy dziecko nas słucha.
• Gdy dziecko ma problemy ze skupieniem uwagi, można wspólnie opracować sposób/znak przywołujący je do pracy.

Sprawdź też:

• W jaki sposób ćwiczyć uwagę uczniów?

4. Motywacja dla uczniów z ADHD

• Natychmiastowa informacja zwrotna: Pochwal uczniów za wysiłek i osiągnięcia, skupiając się na ich mocnych stronach (sprawdź też: Jak dawać wspierający feedback?).
• System norm i zasad: Uczniowie/uczennice z ADHD nie potrafią dobrze przewidywać ani planować, dlatego lepiej pracują, kiedy znają oczekiwania nauczyciela, zasady panujące w czasie lekcji oraz konsekwencje pewnych zachowań. Możesz stworzyć system punktów lub nagród, aby motywować uczniów/uczennice. O ile w przypadku osób bez zaburzeń unikamy stosowania nagród, o tyle w przypadku osób z ADHD mogą one być konieczne.
• Uczeń z ADHD bardzo potrzebuje dużo więcej motywacji. Zadaniem nauczyciela jest w tym wypadku skłanianie do systematycznej pracy, chwalenie i nagradzanie małych zwycięstw. Pozytywne wzmocnienia to nawiązanie pozytywnej więzi emocjonalnej oraz rozbudzanie wiary ucznia czy uczennicy we własne możliwości i pomaganie mu budować swoją pozytywną samoocenę.

Sprawdź też:

• English is fun! Słowo o motywacji i budzeniu pasji do nauki języka angielskiego
• Teambuilding i classbuilding. Jak wzmacniać motywację i zaangażowanie [WEBINARIUM]

5. Redukuj rozpraszacze

• Przestrzeń pracy: Jeśli to możliwe, umieść uczniów z ADHD w spokojnym miejscu w klasie, z dala od okien czy drzwi. Najlepiej, aby dziecko siedziało blisko nauczyciela (w pierwszej lub pobliskiej ławce) i ze spokojnym uczniem. Należy zadbać, żeby w zasięgu jego wzroku nie znajdowało się zbyt dużo rozpraszających uwagę rzeczy, typu gazetka szkolna, kolorowa choinka.
• Prostota materiałów: Używaj jasnych, czytelnych materiałów z minimalną ilością niepotrzebnych bodźców wizualnych.

6. Angażuj emocjonalnie i buduj relacje

• Interesujące tematy: Dopasuj materiały do zainteresowań uczniów i uczennic, co zwiększy ich motywację.
• Empatia i akceptacja: Bądź cierpliwy(-wa) i wyrozumiały(-ła) wobec ich trudności z koncentracją czy impulsywnością. Pamiętaj o tym, że zachowują się w dany sposób nieintencjonalnie.

Sprawdź też:

• Storytelling – jak możesz wykorzystać go w swojej szkole językowej?
• Współpraca uczniowie – lektor [WEBINARIUM]

7. Dostosuj czas i przerwy

• Czas na odpoczynek: Planuj krótkie przerwy między aktywnościami, aby uczniowie mogli się zregenerować.
• Elastyczność: Dostosuj tempo nauki do indywidualnych możliwości ucznia.

8. Współpraca z rodzicami i specjalistami

• Skonsultuj się z rodzicami lub np. pedagogiem specjalnym, aby lepiej zrozumieć potrzeby ucznia/uczennicy i zaplanować skuteczne strategie.
• W rozmowie z rodzicami nie zaczynaj od nastawienia na problem, skoncentruj się na poszukiwaniu sposobów, które zapewnią dziecku najlepsze warunki do pracy, dadzą mu odpowiednie wsparcie i ułatwią taką pracę, która nie będzie przeszkadzała innym w grupie.

Sprawdź też:

• Jak komunikować rodzicom trudności lub problemy dziecka?
• Jak rozmawiać z rodzicami o postępach uczniów lub problemach w nauce?
• Jak nauczyciel może budować zaufanie w relacji z rodzicem?
• Współpraca z rodzicami – jak angażować rodziców w życie klasy?

Czy teraz, po przeczytaniu tego artykułu, uda Wam się popatrzeć inaczej na Janka, który zawsze rozwala lekcje i nigdy nie pamięta o pracy domowej albo na Hanię, która zawsze jest z głową w chmurach? Trzymam kciuki!

Autorka:

Beata Wysocka – metodyczka, trenerka umiejętności poznawczych, jogi i mindfulness dla dzieci, nauczycielka MBSR w trakcie certyfikacji. Z wykształcenia filolożka języka angielskiego i psycholożka. Zawsze pilnuje ważnych dla niej i dla Early Stage wartości – ekologii, NVC (non-violent communication, komunikacji bez przemocy), otwartości na różnorodność, a przede wszystkim cyfrowego i psychicznego dobrostanu dzieci i młodzieży. Jest współautorką podręczników do angielskiego dla uczniów Early Stage. W wolnych chwilach chodzi po górach i medytuje.

Polecana bibliografia:

• https://universe.earlystage.pl/universe/7-mitow-o-adhd
• https://open.fm/podcasty/strefa-psyche-uniwersytetu-swps/odcinek-189634
• https://www.pedagogszkolny.pl/viewpage.php?page_id=13
• https://ore.edu.pl/2015/03/zaburzenia-zachowania-w-tym-adhd/
• Boerger Angelina, W głowie się nie mieści, O dorosłości z ADHD, Wydawnictwo Otwarte 2024.
• Chromik-Kovacs Joanna, Izabela Banaszczyk, Justyna Zdrojewska, Jak pracować z dzieckiem z ADHD w domu i szkole Poradnik dla rodziców i nauczycieli, Harmonia 2024
• Cieśla Marta, Objawy ADHD u dzieci i młodzieży, Regulatio.pl.
• Greene Ross W., J. Stuart Ablon, Terapia dzieci impulsywnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Handes Andres, Potęga ADHD, Znak, Kraków 2024.
• Korycińska Aneta, Radio w mojej głowie. Opowieści o ADHD, Prószyński Media, 2024.
• Rosier Tamara, ADHD Twój mózg jest ok, Wydawnictwo Znak Litera Nova, 2024.
• Film Charlie Bartlett (2007) o nastolatku, który zmaga się z ADHD. Diagnoza odgrywa ważną rolę w jego rozwoju, a chłopiec, zamiast poddać się wyzwaniom, przekuwa swoją energię i kreatywność w pomoc innym. Staje się nieformalnym „psychiatrą” w swojej szkole, wspierając rówieśników w radzeniu sobie z ich problemami
  

Sprawdź też:

• Strategie radzenia sobie z trudnymi zachowaniami uczniów
• Stuart Shanker „Samoregulacja w szkole” – książka do nauczycielskiej biblioteczki
• Jak pracować z grupą o zróżnicowanym poziomie? [WEBINARIUM]
• Nauczanie zróżnicowane – czym jest i jak możesz je zastosować w klasie?
• Faworyzowanie uczniów – jakie niesie ze sobą konsekwencje?
• Autonomia ucznia, autonomia nauczyciela [WEBINARIUM]